ZAMANA AYAK UYDURAN GELENEK: PEŞKİR

Peşkir; pamuklu havlu ya da bezdir. Pamuk veya ketenden üretilebilir. Havludan tüysüz, peçeteden geniş, küçük havludan daha büyük boyutlarda, gelenek ile yeni tasarımların buluştuğu keyifli bir ürün.

Peşkir kelimesinin kökeni nereden gelmektedir ve peşkir hangi dildir?

Farsça’da "piş" (ön) ve "gir" (tutulan) kelimelerinden oluşan, "pişgir" (öne tutulan şey) kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü’nde peşkir; yağlık ile aynı anlamda kullanılmakta; yağlı elleri ve dudakları silmeye mahsus bez, sofralarda herkesin önüne konulan el bezi, peçete olarak tanımlanmaktadır (1).

Peşkir-Görsel Sahibi İl Kültür Turizm Müdürlüğü Arşivi

İlk olarak peşkir kelimesine Selçuklu dönemi kaynaklarında rastlanır (2). Kelime; Türkçeden, Yunanca, Bulgarca, Sırpça ve Rumca’ya da geçmiştir (3). Osmanlı'nın hâkim olduğu özellikle Balkan coğrafyasında, günümüzde halen havlu anlamında da kullanılmaktadır. Eski dönemlerin göz alıcı işlemeleri ile bezenmiş peşkirlerini, Topkapı Sarayı’nda inceleme imkânı bulabilirsiniz. Anadolu’nun pek çok ilinde geçmişi yaşatan, bu sanatı muhafaza eden ve üreten zanaatkârlar mevcuttur.

Peşkir-Görsel Sahibi İl Kültür Turizm Müdürlüğü Arşivi-2

İşlemeli peşkir, Çankırı Müzesi

Peşkirin tarihçesine kısa bir göz atalım.

Peşkir, tezgahlarda dokunma şeklindeki teknolojk dönüşüm başlamadan önce; bazen haftalar bazen aylar süren zaman içerisinde, elde tek tek işlenen; narin, emek verilmiş ve kullanana verilen değeri simgeleyen kıymetli bir havlu idi. Bununla birlikte peşkirler, zaman içerisinde dokuma tezgahlarında daha pratik olarak üretilmeye başlanmıştır.

Osmanlı döneminde, peşkirin sofra adet ve geleneklerinde çok işlevsel bir önemi vardı. Sarayda; sırma, renkli ibrişim ve ipliklerle gergeflerde işlenen, çok süslü peşkirler kullanılmıştır. Saraydaki havluların temizliğine bakan görevliye, "Peşkir Ağası" veya "Peşgir Gulamı" denilmekteydi. Peşkir, evliliklerde kız evinin düğün davetiyesi olarak gönderilir; gelinin, eşinin akrabalarına yaptığı nezaket ziyaretinde, hediye bohçasına peşkir konur; yeni gelin & yeni güveyler için özel olarak, ömür boyu beraberliklerinin devamını simgeleyen çift kişilik gelin-güvey peşkiri dokunurdu.

Peşkir-Görsel Sahibi Sinop Halk Eğitimi

Cumhuriyet dönemi ile birlikte, peşkir kullanımı önemini yitirmeden devam etmekle birlikte; zaman içerisinde peçete, havlu gibi hazır mamullerin kullanımının artması ile peşkir, tarih raflarına doğru kaldırılmaya başlanmıştır.

Egeyedönüş %100 Pamuk Dokuma Peşkir

Peşkir ne için kullanılır peki? Peşkirin kullanım alanları nerelerdir?

Az yer kaplayan ama kullanım verimliliği çok keyifli olan peşkiri, çantanızdan ayırmak istemeyeceksiniz.

Egeye Dönüş markamızın peşkirleri, dokuması ile geniş ülkelere ismini duyuran, Denizli/Buldan ilçesinde; üstün kalite pamuktan, boyalı iplik ile dokunmuştur.

Peşkir bir havludur, peşkir bir bezdir, peşkir peçetedir, peşkir bir önlüktür, bazen de türküdür…

PEŞKİR ÇEKTİM DİREKTEN

BİR OF ÇEKTİM YÜREKTEN

BENİM DERDİM DERT DEĞİL

HEKİM GELSİN FRENKTEN

Kaynak:İsmet YEŞİLYURT

Egeyedönüş Kalem Ekibi

2- Özkoca, Begül; Ölmez, Filiz Nurhan (10 Ekim 2014). "Isparta Müzesi Envanterinde Bulunan Cumhuriyet Dönemine Ait El İşlemeli Peşkirler". 

3- BARIŞ (İngilizce) (10): 34-41. 10.34242/akmbaris.2019.59.